ОБЩИЕ СВЕДЕНИЯ
ЖТНBR10764991, Мемлекеттік тіркеу нөмірі0121РК00774
АтауыҚазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық аймақтарында тұрақты өндіру үшін өсімдіктердің биотехнологиясы-генетикасы-физиологиясы-биохимиясы жетістіктерінің негізінде майлы және жарма дақылдарының жоғары өнімді сорттары мен-будандарын құру
Басымдық бағыты
Зерттеу типі/түріҚолданбалы зерттеулер
Өтінім берушіТоварищество с ограниченной ответственностью"Казахский научно-исследовательский институт земледелия и растениеводства"
Ғылыми жетекшіДидоренко Светлана Владимировна
МҒТС балдары29.66
Жалпы бекітілген сома1018608854
КЕҢЕЙТІЛГЕН БАҒДАРЛАМАНЫҢ КӨРСЕТКІШТЕРІ
Реферат (Абстракт) - 2021 жыл
| 01 |
Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық аймақтарында тұрақты өндіру үшін өсімдіктердің биотехнологиясы, генетикасы, физиологиясы, биохимиясы жетістіктерінің негізінде майлы және жарма дақылдарының жоғары өнімді сорттары мен будандарын құру |
"Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі |
Дидоренко Светлана Владимировна |
Дәстүрлі және маркерлік селекция әдістерімен берілген параметрлер бойынша сұрыптар мен будандар алынып, бастапқы тұқым шаруашылығы ұйымдастырылып және оларды өсірудің сұрыптық технологиясы арқылы майлы дақылдардың (қытайбұршақ, күнбағыс, рапс, зығыр, мақсары) өнімділігі арттырылады.
Селекциялық процестің толық схемасы бойынша жалпы көлемі 57800 майлы (қытайбұршақ –18408, зығыр – 2885, мақсары – 3534, күнбағыс – 29646, рапс 3330) және 8500 жарма (тары – 5600, қарақұмық – 2900) дақылдарының селекциялық линиялары мен нөмірлері, оның ішінде барлық селекциялық питомниктер бойынша селекциялық нөмірлер зерттелінетін болады және Қазақстанның түрлі агроклиматтық өңірлерінде тәжірибелер жүргізіледі.
Биотехнологияның, өсімдіктер физиологиясының, астық сапасының биохимиясының дамуы нәтижесінде жаңа сұрыптар мен будандарды алу кезінде нақты формаларды іріктеу мақсатында майлы дақылдардың 1577 үлгілерінің (қытайбұршақ -786, күнбағыс -156, мақсары -315, зығыр – 290, рапс 30), жарма дақылдарының 250 сұрып үлгілерінің (тары – 200, қарақұмық 50) жұмыс топтамасы зерттелінетін болады. Жұмыс коллекцияларына фенотиптеу және генотиптеу жүргізілді, тұқымдардың технологиялық сапасының көрсеткіштері анықталды.
Қытайбұршақты будандастыру нәтижесінде 156 комбинация (солтүстік үшін 30, шығыс үшін 66, оңтүстік үшін 30, оңтүстік-шығыс үшін 30), мақсары бойынша 50 комбинация, зығыр бойынша – 180 комбинация, күнбағыс бойынша - 750, рапс бойынша 120, тары бойынша – 150, қарақұмық бойынша-450, буданды материал алынады.
Тұқымның биохимиялық құрамына, нақтырақ айтқанда қытайбұршақтың – 600, зығырдың – 100, мақсарының – 500 және жарма дақылдарының 50 нөміріне технологиялық бағалау жүргізіледі. Қытайбұршақтың 60-90 буданды популяциясына фотопериодқа сезімталдық гендері (Е1, Е3, Е4, Е7) бойынша қытайбұршақтың маркерлік селекциясы (MAS) жүргізіледі. ДНҚ-іріктеу негізінде фотопериодқа бейтарап гендерінің рецессивті аллельдері бар генотиптер анықталады. Қытайбұршақтың сұрыптары мен линиялары сыртқы белгілері (габитус) мен өнімділіктің құнды белгілерімен байланысты ДНҚ- маркерлер бойынша генотиптелетін болады.
Молекулярлық маркерлердің көмегімен 10-15 ерте пісіп жетілетін және әлеуеті жоғары, сонымен қатар тұқымның қоректік заттары (трипсин, танин, липоксигеназа ингибиторлары) төмен қытайбұршақтың линиялары анықталатын болады. Әр линияда 30-50 өсімдік бар.
Күздік рапс сұрыптарының күзгі жерсіндіру кезеңінде өсімдіктердің өзгеруі бойынша қыстауға төзімділігінің биохимиялық маркерлері зерттелініп, анықталатын болады.
Күздік рапсты қорғау жүйесі әзірленіп, Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында өндіріске енгізіледі.
Күнбағыстың шаруашылық құнды белгілері бойынша будандастыру және іріктеу әдістерімен генетикалық жағынан әртүрлі жаңа бастапқы материалы алынатын болады; құрғақшылыққа, жатып қалуға, тұқым майының сапасына, аурулар мен зиянкестерге төзімділігі бойынша әлеуеті жоғары линиялар мен сұрыптарды селекциялық бағалау және іріктеу; сульфонилмочевиналар мен имидазолинондар топтарының гербицидтеріне төзімді; жоғары шаруашылық құнды белгілері және биохимиялық көрсеткіштері бар, стресс факторларына төзімді күнбағыс пен рапстың ерте пісіп жетілетін өнімді сұрыптарын алу; Қазақстан Республикасының негізгі аймақтарында өсіру үшін майдың май-қышқыл құрамы жақсартылған өнімділігі жоғары сұрыптар алынады.
Ерте пісіп жетілетін, қуаңшылыққа төзімді, өнімділігі жоғары донор-үлгілерді пайдалану жолымен қытайбұршақтың селекциялық әдісі жетілдірілетін болады және Шығыс Қазақстанда өсірудің қарқынды экологиялық таза технологияларының талаптарына сәйкес келетін, вегетациялық кезең ұзақтығы 90-100 тәулік, тұқымында ақуыз көп болатын, өнімділігі 1,8-2,5 т/га қытайбұршақтың сұрыптары алынатын болады.
Мақсары селекциясы Қазақстанның құрғақ жағдайларына бейімделген бәсекеге қабілетті жаңа сұрыптарын алуға негіз болады, селекциялық жұмыстың нәтижесінде өнімділігі 10-12 ц/га болатын, аудандастырылған сұрыптардың 30-50% - ға, майдың мөлшері бойынша (35-38%) – 14-16% - ға, гүл себеттерінің саны бойынша – 40-50% - дан асатын Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық жағдайларына бейімделген жоғары өнімді мақсары сұрыптары алынатын болады.
Қытайбұршақтың 6 сұрыпы (ультра тез пісіп жетілетін, фотопериодқа бейтарап; ерте пісіп жетілетін, орташа пісіп жетілетін, ақуызы жоғары және төгілмейтін), зығырдың 2 сұрыпы, мақсарының 4 сұрыпы, өнімділігі жоғары рапстың 1 сұрыпы, майлылығы 45-46%, вегетациялық кезеңі 105 күннен аспайтын, өнімділігі жоғары және негізгі аурулар мен зиянкестерге төзімділігі жоғары күнбағыстың 2 классикалық буданы, күнбағыстың 1 буданы сульфанилмочевиналар және имидазолинондар тобының гербицидтеріне төзімді; 90% майдағы олеин қышқылы бар классикалық бағыттағы жоғары қышқылды 1 күнбағыс буданы алынып Ауыл шаруашылығы дақылдарын сорттықсынау жөніндегі мемлекеттік комиссия (АШДССМК) берілетін болады.
Жақсартылған морфологиялық және шаруашылық құнды белгілері бар қарақұмықтың жаңа сұрыптары алынатын болады; жақсартылған морфологиялық және шаруашылық - құнды белгілері бар тарының 2 сұрыпы алынады және АШДССМК беріледі.
Жаңалығы мен ерекшелігіне байланысты морфологиялық белгілері бойынша (сұрыптық сынауға өтінім бергеннен кейін) АШДССМК-дан алдын ала қорытындысы алынатын болады. Селекциялық патенттік жетістікке 21 өтінім берілетін болады. Сорттардың толық сипаттамасы 4-қосымшада келтірілген.
Майлы дақылдардың жаңа сұрыптары мен будандарын (Шығыс Қазақстанның суғарылмайтын жерлеріндегі қытайбұршақ, Қазақстанның оңтүстік-шығысы мен оңтүстігінің суғарылатын егістіктерінде) өсірудің 3 сұрыптық технологиясы әзірленетін болады. Ерте пісіп жетілетін қытайбұршақтың – Восточная красавица, орташа пісіп жетілетін – Viktory, орташа кеш пісіп жетілетін Айсәуленің жаңа сұрыптарын себу нормалары мен технологиясы айқындалды.
Қытайбұршақтың 600 т, мақсарының 2 т, күнбағыстың 500 т, қарақұмықтың 1 т, тарының 1 т оригинал және жоғары репродукциялы тұқымдары өндірілетін болады.
ҚР БҒСБК ұсынған басылымдарда 13 ғылыми мақала және халықаралық конференцияларда тезистер, ал Scopus базасында CiteScore бойынша кемінде 30 процентилі бар журналдарда 2 мақала жарияланады.
Майлы дақылдардың жаңа сұрыптары 1500 га жер аумағына өндіріске енгізілетін болады. Ғылыми-зерттеу әзірлемелерін насихаттау ұйымдастырылады: 9 оқыту семинары өткізілді, 6 "Егістік күні", патентке 21 өтінім берілді, 10 буклет, 3 ұсыным жарияланады. 1 бакалавр, 1 магистрант жас мамандарын толыққанды даярлау жүргізіледі.
МЕМСТ 7.32-2017 бойынша 2021-2023 жылдары жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстары туралы қорытынды есеп дайындалады.
|
| 01.01 |
Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық аймақтарында тұрақты өндіру үшін өсімдіктердің биотехнологиясы, генетикасы, физиологиясы, биохимиясы жетістіктерінің негізінде майлы және жарма дақылдарының жоғары өнімді сорттары мен будандарын құру |
"Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі |
Дидоренко Светлана Владимировна |
Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық аймақтарында орнықты өндіріс үшін ортаның стресс факторларына төзімділік донорларын пайдаланып, биотехнология, генетика, өсімдіктер физиологиясы, астық сапасының биохимиясы жетістіктері негізінде жоғары өнімді сорттар мен будандардың жаңа бастапқы материалын пайдалана отырып, майлы және жарма дақылдарының жаңа сорттары мен будандары құрылатын болады.
Жаңа сорттар мен будандарды құру кезінде қалаулы нысандарды іріктеу мақсатында 1577 майлы сорт үлгілерінің (қытайбұршақ -786, күнбағыс -156, мақсары -315, зығыр – 290, рапс 30), жарма дақылдарының 250 сорт үлгілерінің (тары – 200, қарақұмық 50) жұмыс топтамасы зерттелетін болады. Жұмыс топтамаларын фенотиптеу және генотиптеу жүргізіліп, тұқымдардың технологиялық сапасының көрсеткіштері айқындалды
Жалпы көлемі 20318 майлы (қытайбұшақ -6659, күнбағыс -9986, мақсары -1388, зығыр – 1155, рапс 1130) және 3000 Жарма (тары – 2000, қарақұмық - 1000) селекциялық тізбектер мен нөмірлер, оның ішінде барлық селекциялық питомниктер бойынша егіс материалы дайындалады және Қазақстанның әртүрлі агроклиматтық өңірлерінде тәжірибелер жүргізілетін болады
532 майлы (қытайбұшақ -52, күнбағыс -250, мақсары -20, зығыр – 180, рапс 40) және 200 жармалық (тары – 50, қарақұмық - 150) үздік ата-аналық нысандарды (ортаның стресс факторларына төзімділік донорларын) будандастыру жүргізіледі және гибридті материал алынады
Республиканың барлық агро – экологиялық аймақтарында 20318 майлы (қытайбұшақ -6659, күнбағыс -9986, мақсары -1388, зығыр – 1155, рапс 1130) және 3000 Жарма (тары – 2000, қарақұмық - 1000) дақылдарының селекциялық питомниктерінің тізбектері мен нөмірлерін дамытудың фенологиялық кезеңдері зерттелетін болады..
Егістік сұрыптау, құнды материалдарды іріктеу және жинау жүргізіледі, бөлінген сортүлгілердің экономикалық және биологиялық белгілері анықталады. Сұрыптау теріс белгілерге сәйкес жасалады- жатып қалу, шашылып қалу, ауруларға сезімталдық, өсімдік құрылымының осы аймақтың сорттық моделіне сәйкес келмеуі.
Өнімділік белгілері бойынша селекциялық тізбектер мен нөмірлерге камералды өңдеу жүргізіледі. Ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру аймақтары бойынша селекциялық тәлімбақтар бойынша шаруашылық-биологиялық белгілердің көздері айқындалатын болады.
Селекциялық тізбектермен майлы және жарма дақылдарының нөмірлерінің биотикалық және абиотикалық факторларға төзімді ортасын кешенді (технологиялық, иммунологиялық, биохимиялық, молекулалық-генетикалық, биотехнологиялық) бағалау жүргізіледі.
500 майлы дақыл нөмірлерінің (майлылығы, ақуыздылығы, май қышқылдарының құрамы, аршындылығы, орындалуы) және 50 дәнді дақыл нөмірлерінің (протеин, клетчатка) тұқымдарының сапасына технологиялық бағалау жүргізілетін болады).
Қазақстанның оңтүстігінде және оңтүстік-шығысында күздік рапс егістеріне фитосанитариялық мониторинг жүргізіледі, пестицидтердің перспективалық ассортименті, препараттардың оңтайлы түрлері мен үйлесімдері және күздік рапс егістерінде зиянкестерге, аурулар мен арамшөптерге қарсы қолданылатын енгізу нормалары айқындалады.
Молекулалық маркерлердің көмегімен 10-15 ерте пісетін перспективалы тұқым қоректік заттары (трипсин, танин, липоксигеназа ингибиторлары) төмен соя өсіру тізбектері бөлінеді.
Күздік рапс сорттарының күзгі жерсіндіру кезеңінде өсімдіктердің өзгеруі бойынша қыстауға төзімділігінің биохимиялық маркерлері зерттеліп, анықталатын болады.
Сояның 20-30 гибридті популяциясында фотопериодқа сезімталдық гендері (Е1, Е3, Е4, Е7) бойынша сояның маркерлік селекциясы (MAS) жүргізілетін болады. ДНҚ-іріктеу негізінде фотопериодтық бейтараптық гендерінің рецессивті аллельдері бар генотиптер айқындалады.
Соя сорттары мен тізбектер пен өнімділіктің құнды белгілерімен байланысты ДНҚ маркерлері бойынша генотиптелетін болады.
Күнбағыстың 1 буданы (имидазолинондар тобының гербицидтеріне төзімді) құрылып, мемлекеттік сорт сынауға берілетін болады. Буданды ГКҚС-қа беру үшін құжаттама дайындалады.
Шығыс Қазақстанның суарылмайтын жерлерінде, Қазақстанның оңтүстік-шығысы мен оңтүстігінің суармалы егістіктерінде қытайбұршақтың 3 сорттық технологиясы әзірленетін болады. Ерте пісетін - Восточная красавица, орта пісетін – Viktory, орта кеш пісетін Айсәуле қытайбұршақтың жаңа сұрыптарын себу нормалары мен технологиясы анықталады.
Қытайбұршақ 200 т, мақсары 1 т, күнбағыс 150 т, қарақұмық 0,5 т, тары 0,5 т түпнұсқалық және жоғары репродукциялы тұқымдары өндірілетін болады.
Математикалық өңдеу Excel, Snedecor, Statistika, Anova бағдарламаларын қолдану арқылы жүзеге асырылады. Statistica Basic Academic және MATLAB бағдарламаларын қолдана отырып, деректерді статистикалық өңдеуді ұйымдастырылады.
Ғылыми-зерттеу жұмысының нәтижелері ғылыми журналдарда, БАҚ-та, интернет порталда, көрсету учаскелеріндегі өндірістік егістіктерде жарияланымдар түрінде енгізілетін болады.
Майлы және жарма дақылдарының жаңа сорттары мен будандары Қазақстанның барлық өңірлерін кеңінен қамти отырып, модельдік шаруашылықтарда көрсету егістерін, семинар-кеңестер, "егістік күндерін" ұйымдастыру есебінен өндіріске енгізілетін болады. Енгізу алаңы 1000 га майлы, жарма дақылдарын құрайды
Ғылыми-зерттеу әзірлемелерін насихаттау ұйымдастырылады:
3 оқыту семинары, 2 "Егіс күні" өткізілді, патентке 7 өтінім берілді, 5 буклет жарияланды.
Жоба шеңберінде жүргізілген ғылыми зерттеулердің нәтижелері рецензияланатын 3 шетелдік басылымда немесе БжҒССҚЕК ұсынған ғылыми журналда жарияланады.
1 бакалавр, 1 магистрант, 1 PhD докторы жас мамандарды толыққанды даярлау жүргізіледі.
МЕМСТ 7.32-2017 бойынша 2021 жылы жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстары туралы жылдық есеп дайындалатын болады.
|
| 01.02 |
Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық аймақтарында тұрақты өндіру үшін өсімдіктердің биотехнологиясы, генетикасы, физиологиясы, биохимиясы жетістіктерінің негізінде майлы және жарма дақылдарының жоғары өнімді сорттары мен будандарын құру |
"Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі |
Дидоренко Светлана Владимировна |
Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық аймақтарында орнықты өндіріс үшін ортаның стресс факторларына төзімділік донорларын пайдалана отырып, биотехнология, генетика, өсімдіктер физиологиясы, астық сапасының биохимиясы жетістіктері негізінде жоғары өнімді сорттар мен будандардың жаңа бастапқы материалын пайдалана отырып, майлы және жарма дақылдарының жаңа сорттары мен будандары құрылатын болады.
Жаңа сорттар мен будандарды құру кезінде қалаулы нысандарды іріктеу мақсатында 1577 майлы сорт үлгілерінің (қытайбұршақ -786, күнбағыс -156, мақсары -315, зығыр – 290, рапс 30), жарма дақылдарының 250 сорт үлгілерінің (тары – 200, қарақұмық 50) жұмыс топтамасы зерттелетін болады. Жұмыс топтамаларын фенотиптеу және генотиптеу жүргізіліп, тұқымдардың технологиялық сапасының көрсеткіштері айқындалды
Жалпы көлемі 20318 майлы (қытайбұшақ -6659, күнбағыс -9986, мақсары -1388, зығыр – 1155, рапс 1130) және 3000 Жарма (тары – 2000, қарақұмық - 1000) селекциялық тізбектер мен нөмірлер, оның ішінде барлық селекциялық питомниктер бойынша егіс материалы дайындалады және Қазақстанның әртүрлі агроклиматтық өңірлерінде тәжірибелер жүргізілетін болады.
532 майлы (қытайбұшақ -52, күнбағыс -250, мақсары -20, зығыр – 180, рапс 40) және 200 жармалық (тары – 50, қарақұмық - 150) үздік ата-аналық нысандарды (ортаның стресс факторларына төзімділік донорларын) будандастыру жүргізіледі және гибридті материал алынады.
Республиканың барлық агро – экологиялық аймақтарында 20318 майлы (қытайбұшақ -6659, күнбағыс -9986, мақсары -1388, зығыр – 1155, рапс 1130) және 3000 Жарма (тары – 2000, қарақұмық - 1000) дақылдарының селекциялық питомниктерінің тізбектері мен нөмірлерін дамытудың фенологиялық кезеңдері зерттелетін болады.
Егістік сұрыптау, құнды материалдарды іріктеу және жинау жүргізіледі, бөлінген сортүлгілердің экономикалық және биологиялық белгілері анықталады. Сұрыптау теріс белгілерге сәйкес жасалады- жатып қалу, шашылып қалу, ауруларға сезімталдық, өсімдік құрылымының осы аймақтың сорттық моделіне сәйкес келмеуі.
Өнімділік белгілері бойынша селекциялық тізбектер мен нөмірлерге камералды өңдеу жүргізіледі. Ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру аймақтары бойынша селекциялық тәлімбақтар бойынша шаруашылық-биологиялық белгілердің көздері айқындалатын болады.
Селекциялық тізбектермен майлы және жарма дақылдарының нөмірлерінің биотикалық және абиотикалық факторларға төзімді ортасын кешенді (технологиялық, иммунологиялық, биохимиялық, молекулалық-генетикалық, биотехнологиялық) бағалау жүргізіледі
500 майлы дақыл нөмірлерінің (майлылығы, ақуыздылығы, май қышқылдарының құрамы, аршындылығы, орындалуы) және 50 дәнді дақыл нөмірлерінің (протеин, клетчатка) тұқымдарының сапасына технологиялық бағалау жүргізілетін болады).
Қазақстанның оңтүстігінде және оңтүстік-шығысында күздік рапс егістеріне фитосанитариялық мониторинг жүргізіледі, пестицидтердің перспективалық ассортименті, препараттардың оңтайлы түрлері мен үйлесімдері және күздік рапс егістерінде зиянкестерге, аурулар мен арамшөптерге қарсы қолданылатын енгізу нормалары айқындалады.
Молекулалық маркерлердің көмегімен 10-15 ерте пісетін перспективалы тұқым қоректік заттары (трипсин, танин, липоксигеназа ингибиторлары) төмен соя өсіру тізбектері бөлінеді.
Күздік рапс сорттарының күзгі жерсіндіру кезеңінде өсімдіктердің өзгеруі бойынша қыстауға төзімділігінің биохимиялық маркерлері зерттеліп, анықталатын болады.
Сояның 20-30 гибридті популяциясында фотопериодқа сезімталдық гендері (Е1, Е3, Е4, Е7) бойынша сояның маркерлік селекциясы (MAS) жүргізілетін болады. ДНҚ-іріктеу негізінде фотопериодтық бейтараптық гендерінің рецессивті аллельдері бар генотиптер айқындалады.
Соя сорттары мен тізбектер пен өнімділіктің құнды белгілерімен байланысты ДНҚ маркерлері бойынша генотиптелетін болады.
Майлы дақылдардың 7 сорты мен будандары құрылып, мемлекеттік сорт сынауға берілетін болады, оның ішінде: сульфонилмочевина тобының гербицидтеріне төзімді күнбағыстың 2 буданы және ерте пісетін классикалық, қытайбұршақтың 3 сорты (ерте пісетін, орташа пісетін және жоғары ақуызды), майлы зығырдың 1 сорты, жаздық рапстың 1 сорты. Сорттар мен будандарды АШДССК беру үшін құжаттама дайындалады.
Шығыс Қазақстанның суарылмайтын жерлерінде, Қазақстанның оңтүстік-шығысы мен оңтүстігінің суармалы егістіктерінде қытайбұршақтың 3 сорттық технологиясы әзірленетін болады. Ерте пісетін - Восточная красавица, орта пісетін – Viktory, орта кеш пісетін Айсәуле қытайбұршақтың жаңа сұрыптарын себу нормалары мен технологиясы анықталады.
Қытайбұршақ 200 т, мақсары 1 т, күнбағыс 150 т, қарақұмық 0,5 т, тары 0,5 т түпнұсқалық және жоғары репродукциялы тұқымдары өндірілетін болады.
Математикалық өңдеу Excel, Snedecor, Statistika, Anova бағдарламаларын қолдану арқылы жүзеге асырылады. Statistica Basic Academic және MATLAB бағдарламаларын қолдана отырып, деректерді статистикалық өңдеуді ұйымдастырылады.
Ғылыми-зерттеу жұмысының нәтижелері ғылыми журналдарда, БАҚ-та, интернет порталда, көрсету учаскелеріндегі өндірістік егістіктерде жарияланымдар түрінде енгізілетін болады.
Майлы және жарма дақылдарының жаңа сорттары мен будандары Қазақстанның барлық өңірлерін кеңінен қамти отырып, модельдік шаруашылықтарда көрсету егістерін, семинар-кеңестер, "егістік күндерін" ұйымдастыру есебінен өндіріске енгізілетін болады. Енгізу алаңы 1200га майлы, жарма дақылдарын құрайды.
Ғылыми-зерттеу әзірлемелерін насихаттау ұйымдастырылады:
3 оқыту семинары, 2 "Егіс күні" өткізілді, патентке 7 өтінім берілді, 5 буклет жарияланды.
Жоба шеңберінде жүргізілген ғылыми зерттеулердің нәтижелері рецензияланатын 3 шетелдік басылымда немесе БжҒССҚЕК ұсынған ғылыми журналда жарияланады.
1 бакалавр, 1 магистр, 1 РhD докторлары жас мамандарды толықты дайарлау жүргізеді.
МЕМСТ 7.32-2017 бойынша 2022 жылы жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстары туралы жылдық есеп дайындалатын болады.
|
| 01.03 |
Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық аймақтарында тұрақты өндіру үшін өсімдіктердің биотехнологиясы, генетикасы, физиологиясы, биохимиясы жетістіктерінің негізінде майлы және жарма дақылдарының жоғары өнімді сорттары мен будандарын құру |
"Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты" жауапкершілігі шектеулі серіктестігі |
Дидоренко Светлана Владимировна |
Қазақстанның әртүрлі топырақ-климаттық аймақтарында орнықты өндіріс үшін ортаның стресс факторларына төзімділік донорларын пайдалана отырып, биотехнология, генетика, өсімдіктер физиологиясы, астық сапасының биохимиясы жетістіктері негізінде жоғары өнімді сорттар мен будандардың жаңа бастапқы материалын пайдалана отырып, майлы және жарма дақылдарының жаңа сорттары мен будандары құрылатын болады.
Жаңа сорттар мен будандарды құру кезінде қалаулы нысандарды іріктеу мақсатында 1577 майлы сорт үлгілерінің (қытайбұршақ -786, күнбағыс -156, мақсары -315, зығыр – 290, рапс 30), жарма дақылдарының 250 сорт үлгілерінің (тары – 200, қарақұмық 50) жұмыс топтамасы зерттелетін болады. Жұмыс топтамаларын фенотиптеу және генотиптеу жүргізіліп, тұқымдардың технологиялық сапасының көрсеткіштері айқындалды.
Жалпы көлемі 20318 майлы (қытайбұшақ -6659, күнбағыс -9986, мақсары -1388, зығыр – 1155, рапс 1130) және 3000 Жарма (тары – 2000, қарақұмық - 1000) селекциялық тізбектер мен нөмірлер, оның ішінде барлық селекциялық питомниктер бойынша егіс материалы дайындалады және Қазақстанның әртүрлі агроклиматтық өңірлерінде тәжірибелер жүргізілетін болады.
532 майлы (қытайбұшақ -52, күнбағыс -250, мақсары -20, зығыр – 180, рапс 40) және 200 жармалық (тары – 50, қарақұмық - 150) үздік ата-аналық нысандарды (ортаның стресс факторларына төзімділік донорларын) будандастыру жүргізіледі және гибридті материал алынады.
Республиканың барлық агро – экологиялық аймақтарында 20318 майлы (қытайбұшақ -6659, күнбағыс -9986, мақсары -1388, зығыр – 1155, рапс 1130) және 3000 Жарма (тары – 2000, қарақұмық - 1000) дақылдарының селекциялық питомниктерінің тізбектері мен нөмірлерін дамытудың фенологиялық кезеңдері зерттелетін болады.
Егістік сұрыптау, құнды материалдарды іріктеу және жинау жүргізіледі, бөлінген сортүлгілердің экономикалық және биологиялық белгілері анықталады. Сұрыптау теріс белгілерге сәйкес жасалады- жатып қалу, шашылып қалу, ауруларға сезімталдық, өсімдік құрылымының осы аймақтың сорттық моделіне сәйкес келмеуі.
Өнімділік белгілері бойынша селекциялық тізбектер мен нөмірлерге камералды өңдеу жүргізіледі. Ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру аймақтары бойынша селекциялық тәлімбақтар бойынша шаруашылық-биологиялық белгілердің көздері айқындалатын болады.
Селекциялық тізбектермен майлы және жарма дақылдарының нөмірлерінің биотикалық және абиотикалық факторларға төзімді ортасын кешенді (технологиялық, иммунологиялық, биохимиялық, молекулалық-генетикалық, биотехнологиялық) бағалау жүргізіледі.
500 майлы дақыл нөмірлерінің (майлылығы, ақуыздылығы, май қышқылдарының құрамы, аршындылығы, орындалуы) және 50 дәнді дақыл нөмірлерінің (протеин, клетчатка) тұқымдарының сапасына технологиялық бағалау жүргізілетін болады).
Қазақстанның оңтүстігінде және оңтүстік-шығысында күздік рапс егістеріне фитосанитариялық мониторинг жүргізіледі, пестицидтердің перспективалық ассортименті, препараттардың оңтайлы түрлері мен үйлесімдері және күздік рапс егістерінде зиянкестерге, аурулар мен арамшөптерге қарсы қолданылатын енгізу нормалары айқындалады.
Молекулалық маркерлердің көмегімен 10-15 ерте пісетін перспективалы тұқым қоректік заттары (трипсин, танин, липоксигеназа ингибиторлары) төмен соя өсіру тізбектері бөлінеді.
Күздік рапс сорттарының күзгі жерсіндіру кезеңінде өсімдіктердің өзгеруі бойынша қыстауға төзімділігінің биохимиялық маркерлері зерттеліп, анықталатын болады.
Сояның 20-30 гибридті популяциясында фотопериодқа сезімталдық гендері (Е1, Е3, Е4, Е7) бойынша сояның маркерлік селекциясы (MAS) жүргізілетін болады. ДНҚ-іріктеу негізінде фотопериодтық бейтараптық гендерінің рецессивті аллельдері бар генотиптер айқындалады.
Соя сорттары мен тізбектер пен өнімділіктің құнды белгілерімен байланысты ДНҚ маркерлері бойынша генотиптелетін болады.
Майлы және жарма дақылдарының 13 сорты мен будандары құрылып, мемлекеттік сорт сынауға берілетін болады, оның ішінде: күнбағыстың 2 буданы (жоғары тұзды және классикалық ауруға төзімді), сояның 3 сорты (ультра ерте пісетін, ерте пісетін, кеш пісетін-ұйықтамайтын), майлы зығырдың 1 сорты, мақсары 4 сорты, тағамдық тарының 2 сорты, қарақұмықтың 1 сорты. Сорттар мен будандарды АШДССК беру үшін құжаттама дайындалады.
Шығыс Қазақстанның суарылмайтын жерлерінде, Қазақстанның оңтүстік-шығысы мен оңтүстігінің суармалы егістіктерінде қытайбұршақтың 3 сорттық технологиясы әзірленетін болады. Ерте пісетін - Восточная красавица, орта пісетін – Viktory, орта кеш пісетін Айсәуле қытайбұршақтың жаңа сұрыптарын себу нормалары мен технологиясы анықталады.
Қытайбұршақ 200 т, мақсары 1 т, күнбағыс 150 т, қарақұмық 0,5 т, тары 0,5 т түпнұсқалық және жоғары репродукциялы тұқымдары өндірілетін болады.
Математикалық өңдеу Excel, Snedecor, Statistika, Anova бағдарламаларын қолдану арқылы жүзеге асырылады. Statistica Basic Academic және MATLAB бағдарламаларын қолдана отырып, деректерді статистикалық өңдеуді ұйымдастырылады.
Ғылыми-зерттеу жұмысының нәтижелері ғылыми журналдарда, БАҚ-та, интернет порталда, көрсету учаскелеріндегі өндірістік егістіктерде жарияланымдар түрінде енгізілетін болады.
Майлы және жарма дақылдарының жаңа сорттары мен будандары Қазақстанның барлық өңірлерін кеңінен қамти отырып, модельдік шаруашылықтарда көрсету егістерін, семинар-кеңестер, "егістік күндерін" ұйымдастыру есебінен өндіріске енгізілетін болады. Енгізу алаңы 1500 га майлы, жарма дақылдарын құрайды.
Ғылыми-зерттеу әзірлемелерін насихаттау ұйымдастырылады:
3 оқыту семинары, 2 "Егіс күні" өткізілді, патентке 13 өтінім берілді, 5 буклет, 3 ұсыным жарияланды.
Жоба шеңберінде жүргізілген ғылыми зерттеулердің нәтижелері 10 рецензияланатын шетелдік басылымда немесе БжҒССҚЕК ұсынған ғылыми журналда және 2 Scopus базасында CiteScore бойынша кемінде 30 процентилі бар журналда жарияланады
Ғылыми-зерттеу әзірлемелерін насихаттау ұйымдастырылады:
3 оқыту семинары, 2 "Егіс күні" өткізілді, патентке 13 өтінім берілді, 5 буклет, 3 ұсыным жарияланды.
Жоба шеңберінде жүргізілген ғылыми зерттеулердің нәтижелері 10 рецензияланатын шетелдік басылымда немесе БжҒССҚЕК ұсынған ғылыми журналда және 2 Scopus базасында CiteScore бойынша кемінде 30 процентилі бар журналда жарияланады
1 бакалавр, 1 магистрант жас мамандарды толыққанды даярлау жүргізіледі.
МЕМСТ 7.32-2017 бойынша 2023 жылы жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстары туралы жылдық есеп дайындалатын болады.
|
