ауыл шаруашылығы және жалпы АӨК салалары

Жоба 1. Аграрлық сектордың ресурстық әлеуетін, ҚР Ауыл шаруашылығы өнімдерінің ең тиімді түрлерін өткізу нарықтарын бағалау. Жоба 2. Мал азығы дақылдарын, етті мал шаруашылығын, құс шаруашылығын өндірудегі және өңдеудегі экономикалық модельдер және оларды субсидиялаудың тиімділігін бағалау.

Зерттеу процесінде бағдарламалық-мақсатты тәсіл қолданылды, ол қойылған міндеттерді кешенді, дәйекті, тұтас, мақсаттан бастап ҚР АӨК тұрақты дамуын қамтамасыз ету бойынша түпкілікті ғылыми өнім алуға дейін шешуге мүмкіндік берді. Зерттеулер монографиялық, экономикалық-статистикалық, экономикалық-математикалық, есептеу-аналитикалық, абстрактілі-логикалық, индекстік, баланстық және т. б. ғылыми әдістердің жиынтығын қолдана отырып жүргізілді.

- ҚР аймақтарының кесімінде ауылшаруашылығы әлеуетіне жүргізілген бағалау негізінде ауылшаруашылығы өнімдерінің экономикалық тиімді түрлерін өндіру үшін олардың мамандандыру, аймақтық салалық кластерлер моделдері мен ауылшаруашылығы өндірісінің тұрақты дамуын мемлекеттік қолдауды жүзеге асыру бойынша ұсыныстар, ауылшаруашылығы ресурстық әлеуетін тиімді пайдалану және ҚР АӨК еңбек өнімділігін арттырудың сызбалары әзірленеді; - мамандандыру сызбасын ескере отырып, ҚР аймақтары бойынша ауылшаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлерін экономикалық модельдер негізінде өндіруді мемлекеттік қолдау шараларын жетілдіру механизмі, нысандар, деңгейлер және ауыл шаруашылығы өнімдерінің әр түрлері бойынша ұсынылған субсидия қарқындылығы, көрсеткіштер мен республикалық және жергілікті басқару деңгейлерінің мемлекеттік атқарушы органдары қатарынан субсидиялау саясатын іске асыру нəтижелерін бағалау критерийлері.бойынша ғылыми негізделген ұсыныстар, әзірленеді.

Бағдарламаның негізгі мазмұны ауыл шаруашылық өндірсін тұрақты дамытуды қамтамасыз ету үшін ғылыми-әдістемелік және әдістемелік тәсілдерді зерттеуге құрылған жан-жақты ғылыми зерттеулер жүргізуді, шетелдік және отандық тәжірибеге шолуды, Қазақстан Республикасының өңірлері бөлінісіндегі аграрлық сектордың ресурстық әлеуетін бағалауды, ауыл шаруашылық өнімдерінің экономикалық тиімді түрлерін өндіруге мамандандырудың сызбаларын қалыптастыруды, өңірлік салалық кластерлерінің модельдерін, АӨК мемлекеттік қолдаудың жаңа жүйесін дамыту және Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешеніндегі еңбек өнімділігін арттыру жөніндегі мемлекеттік саясатты іске асыру туралы ғылыми негізделген ұсыныстарды қамтиды. Бағдарламаны іске асыру АӨК және ауылдық елді мекендерді тұрақты дамытуға, Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығы мен азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған.

зерттеу нәтижелерін мемлекеттік және жергілікті басқару органдары Ресурстық әлеуетті пайдаланудың экономикалық тиімділігі және ҚР АӨК өнімдерінің негізгі түрлерін мемлекеттік қолдау шараларын жетілдіру негізінде ауыл шаруашылығы өндірісін тұрақты дамыту мақсатында пайдалануы мүмкін.

ауыл шаруашылығы және жалпы АӨК салалары

Жоба 1. Аграрлық сектордың ресурстық әлеуетін, ҚР Ауыл шаруашылығы өнімдерінің ең тиімді түрлерін өткізу нарықтарын бағалау. Жоба 2. Мал азығы дақылдарын, етті мал шаруашылығын, құс шаруашылығын өндірудегі және өңдеудегі экономикалық модельдер және оларды субсидиялаудың тиімділігін бағалау.

зерттеу процесінде бағдарламалық-мақсатты тәсіл қолданылды, ол қойылған міндеттерді кешенді, дәйекті, тұтас, мақсаттан бастап ҚР АӨК тұрақты дамуын қамтамасыз ету бойынша түпкілікті ғылыми өнім алуға дейін шешуге мүмкіндік берді. Зерттеулер монографиялық, экономикалық-статистикалық, экономикалық-математикалық, есептеу-аналитикалық, абстрактілі-логикалық, индекстік, баланстық және т. б. ғылыми әдістердің жиынтығын қолдана отырып жүргізілді.

- ҚР аймақтарының кесімінде ауылшаруашылығы әлеуетіне жүргізілген бағалау негізінде ауылшаруашылығы өнімдерінің экономикалық тиімді түрлерін өндіру үшін олардың мамандандыру, аймақтық салалық кластерлер моделдері мен ауылшаруашылығы өндірісінің тұрақты дамуын мемлекеттік қолдауды жүзеге асыру бойынша ұсыныстар, ауылшаруашылығы ресурстық әлеуетін тиімді пайдалану және ҚР АӨК еңбек өнімділігін арттырудың сызбалары әзірленеді; - мамандандыру сызбасын ескере отырып, ҚР аймақтары бойынша ауылшаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлерін экономикалық модельдер негізінде өндіруді мемлекеттік қолдау шараларын жетілдіру механизмі, нысандар, деңгейлер және ауыл шаруашылығы өнімдерінің әр түрлері бойынша ұсынылған субсидия қарқындылығы, көрсеткіштер мен республикалық және жергілікті басқару деңгейлерінің мемлекеттік атқарушы органдары қатарынан субсидиялау саясатын іске асыру нəтижелерін бағалау критерийлері.бойынша ғылыми негізделген ұсыныстар, әзірленеді.

ҚР өңірлерінің ресурстық әлеуетін жүргізілген бағалау ауыл шаруашылығы өнімдерінің тиімді түрлерін (ағымдағы бағаларда) дамыту есебінен ауыл шаруашылығы кәсіпорындары мен шаруа қожалықтарындағы жалпы өнімнің 24% - ға өсуін болжауға мүмкіндік береді және 2639 млрд.теңгені құрайды, бұл ретте өңірлер бойынша еңбек өнімділігінің өсуі 11-25% - дан артады. Жалпы ҚР бойынша Еңбек өнімділігі (жұмыспен қамтылғандар саны сақталған жағдайда) 2 млн.теңгеге жетеді. Өндірістік шығындарды оңтайландыру және мемлекеттік қолдау шараларын жетілдіру есебінен ауыл шаруашылығы өндірісінің тиімділігі мен қаржылық тұрақтылығы артады.

зерттеу нәтижелерін мемлекеттік және жергілікті басқару органдары Ресурстық әлеуетті пайдаланудың экономикалық тиімділігі және ҚР АӨК өнімдерінің негізгі түрлерін мемлекеттік қолдау шараларын жетілдіру негізінде ауыл шаруашылығы өндірісін тұрақты дамыту мақсатында пайдалануы мүмкін.

Зерттеу нысаны ҚР АӨК кәсіпорындары мен салалары болып табыла-ды.

2019ж. арналған бағдарламаның мақсаты: - Қазақстан облыстарында ауыл шаруашылығының белгілі бір мамандану аймақтарын ескере отырып, кірістілік пен бәсекеге қабілеттілікті арттыруды қамтамасыз ететін олардың қызметінің оңтайлы көрсеткіштерін айқындай отырып, мамандандырылған аграрлық құрылымдардың экономикалық моделін әзірлеу; - ҚР аумақтық-салалық ерекшеліктерін ескере отырып, өнімді өндірушіден тұтынушыға дейін жылжыту процесінде өнімнің өзіндік құнын оңтайландыру мақсатында кластерлік негізде АӨК кәсіпорындарының тиімді өзара іс-қимыл моделін әзірлеу; - дәнді-бұршақты, майлы дақылдарды, сүтті мал шаруашылығын, тауарлы балық шаруашылығын өндіру және қайта өңдеу бойынша деректерді жинау және талдау; - дәнді-бұршақты, майлы дақылдар мен тауарлық балық шаруашылығын өндіру мен қайта өңдеуде субсидиялаудың тиімділігін бағалау; - сүт өнімдерін (құрғақ сүт, ірімшік, сары май және т. б.) өндіру кезінде қайта өңдеу кәсіпорындары үшін сүт сатып алуды субсидиялауды бағалау . ); - АӨК осы салаларында субсидиялауды жетілдіру бойынша ұсынымдар әзірлеу; - ҚР-да негізгі ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің 1 гектарына өндірістік шығындардың нормативтерін әзірлеу.

Зерттеу жүргізу әдістемесі: зерттеу процесінде бағдарламалық-мақсатты тәсіл қолданылды, ол қойылған міндеттерді кешенді, дәйекті, тұтас, мақсаттан бастап ҚР АӨК тұрақты дамуын қамтамасыз ету бойынша түпкілікті ғылыми өнім алуға дейін шешуге мүмкіндік берді. Зерттеулер монографиялық, экономикалық-статистикалық, экономикалық-математикалық, есептеу-аналитикалық, абстрактілі-логикалық, индекстік, баланстық және т. б. ғылыми әдістердің жиынтығын қолдана отырып жүргізілді.

- Республика облыстарында мамандандырылған аймақтар негізделген және табиғи аймақтар бойынша ауыл шаруашылығы өнімдерін орналастыру тиімділігінің индексін айқындай отырып, ауыл шаруашылығы өндірісінің аймақтық сипаттамасы берілген; - республика облыстарының аумақтық-салалық ерекшеліктерін ескере отырып, олардың қызметінің оңтайлы параметрлерін айқындай отырып, мамандандырылған аграрлық құрылымдардың экономикалық модельдері әзірленді; - ауыл шаруашылығы өнімдерінің және оларды қайта өңдеу өнімдерінің өзіндік құнын төмендетуге әсер ететін негізгі факторлар анықталды, ҚР АӨК негізгі салалары бойынша өндірушіден тұтынушыға дейін өнімді жылжыту процесінде олардың төмендеу ықтимал мүмкіндіктерін бағалау ұсынылған; - ҚР АӨК аралас салалары кәсіпорындарының тиімді өзара іс-қимыл моделі әзірленді және ҚР аумақтық-салалық ерекшеліктерін ескере отырып, өнімді өндірушіден тұтынушыға дейін жылжыту процесінде өнімнің өзіндік құнын оңтайландыру мақсатында өңірлік-салалық кластерлерді қалыптастыру модельдері негізделген; - дәнді-бұршақты және майлы дақылдар өнімдерін өндіру және қайта өңдеуде субсидиялау тиімділігін бағалау, қайта өңдеу кәсіпорындары үшін сүт (сары май, құрғақ сүт, ірімшік) және тауарлы балық шаруашылығы өнімдерін сатып алу ұсынылды, ҚР АӨК осы салаларында субсидиялауды жетілдіру бойынша ұсынымдар әзірленді; - ҚР-да негізгі ауыл шаруашылығы дақылдарын өсірудің 1 гектарына өндірістік шығындар нормативтері әзірленді.

Жүргізілген ҒЗЖ экономикалық тиімділігі АӨК салаларының даму қарқынының өсуіне, еңбек өнімділігіне және мамандандырылған агроқұрылымдардың бәсекеге қабілеттілігіне, өнімнің өндірушіден тұтынушыға дейін жылжыту процесінде өзіндік құнын оңтайландыру мақсатында АӨК аралас салалары кәсіпорындарының тиімді өзара іс-қимылына, сондай-ақ ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді субсидиялау тиімділігі мен қаржылық тұрақтылығын арттыруға бағытталған ғылыми және практикалық нәтижелерді алудан көрінеді., және мемлекеттік қолдау шараларын жетілдіру есебінен қайта өңдеу кәсіпорындарын құру.

Зерттеу нәтижелері ҚР АШМ, облыстық және аудандық ауыл шаруашылығы басқармалары, ауыл шаруашылығы құрылымдары, ауыл шаруашылығы кооперативтері, ҚР АӨК қайта өңдеу және қызмет көрсететін кәсіпорындары ақпараттық және консультациялық материалдар ретінде пайдаланылуы мүмкін. Әзірленген ұсыныстар ҚР АӨК дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын, ұлттық салалық бағдарламаларды (сүтті, етті мал шаруашылығын дамыту және т. б.) іске асыру кезінде пайдаланылуы мүмкін. сондай-ақ ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер, қайта өңдеу және АӨК басқа да кәсіпорындары үшін оқыту тренингтерін, семинарларды өткізу кезінде.

Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенінің кәсіпорындары мен салалары

Устойчивое развитие сельскохозяйственного производства на основе экономической эффективности использования ресурсного потенциала, специализации, формирования региональных отраслевых кластеров и совершенствования мер государственной поддержки основных видов продукции АПК РК.

Зерттеу барысында Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенінің тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін соңғы ғылыми өнімді алуға дейінгі міндеттерді кешенді, дәйекті, біртұтас шешуге мүмкіндік беретін бағдарламалық-мақсатты тәсіл қолданылды. Зерттеу монографиялық, экономикалық және статистикалық, есептік-аналитикалық, дерексіз логикалық, индекстік, баланстық, салыстырмалы талдау және т.б. ғылыми әдістер жиынтығын қолдану арқылы жүзеге асырылды.

Ауыл шаруашылығының ресурстық әлеуетін бағалауға әдістемелік тәсілдемелер жасалды, Қазақстан Республикасының аймақтары тұрғысынан бағалау жүргізілді; мамандандырылған аграрлық құрамалардың экономикалық модельдері олардың қызметінің оңтайлы көрсеткіштерін (өндіріс құны) анықтай отырып ұсынылған; кластерлік негізде агроөнеркәсіптік кешен кәсіпорындарының тиімді өзара әрекеттесуінің модельдері әзірленді; ҚР АӨК 2030 ж. дейін тұрақты дамытудың стратегиялық басымдықтары мен шаралары, ұзақ мерзімді перспективада өндірісті дамытудың ықтимал сценарийі, аграрлық секторды дамытудың стратегиялық параметрлерінің жетістіктерін бақылау алгоритмі; ауыл шаруашылығының әр түрлі салаларында субсидияларды жақсарту бойынша ұсыныстар әзірленді. Ғылыми жаңалығы зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми, әдістемелік және әдістемелік тәсілдерді зерттеуге негізделген, шетелдік және отандық тәжірибеге шолу жасаудан, ҚР аймақтарының жағдайында аграрлық сектордың ресурстық әлеуетін бағалаудан, оларды экономикалық тиімді түрлерді өндіруге мамандандыру схемаларын қалыптастырудан, ауылшаруашылық өнімдері, аймақтық салалық кластерлердің модельдері, өндірісті дамытудың ықтимал сценарийлерін, стратегиялық басымдықтарын және Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін 2030 жылға дейін тұрақты дамыту шараларын айқындайтын агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік қолдаудың жаңа жүйесін дамыту бойынша ғылыми негізуден ұсыныстар дайындалды.

Жоқ

Зерттеу нәтижелерін енгізу дәрежесі мен нәтижелері. Ғылыми зерттеулердің нәтижелері (әдістемелік тәсілдер, экономикалық модельдер, стратегиялық басымдықтар, ұсыныстар, стандарттар және т.б.), зерттеу кезеңі аяқталғаннан кейін, пайдалану үшін Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігіне, ҰAҚ ҰAҒБО, аймақтық АШБ және т.б. Осылайша, ҚР аймақтарындағы 1 га ауылшаруашылық дақылдарының өзіндік құнының нормативтері 2019 ж. ауылшаруашылық тауар өндірушілерін субсидиялау және жеңілдетілген несиелендіру кезінде пайдалану үшін ҚР АШМ министрлігі мен АСС-ға берілді. 2020 ж. аймақтар бойынша ауылшаруашылық дақылдарын өсірудің әр гектарына тікелей шығындардың болжамы ҚР АШМ берілді.

Жұмыстың экономикалық тиімділігі немесе құндылығы. Қазақстан Республикасының аграрлық секторын дамытудың ресурстық әлеуетін бағалау республика аймақтарының жағдайында ауылшаруашылық өнімдерінің экономикалық тиімді түрлерінің өндірісін ұлғайту арқылы өндірісті ұлғайту мүмкіндігін анықтауға мүмкіндік берді, есептеулер көрсеткендей, ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің құны 1,95 есеге өсіп, 4150 млрд теңгені құрайды. Өндірістің техникалық деңгейінің жоғарылауын, технологиялық жаңғыртуды және өндірістің цифрлық әдістерін дамытуды ескере отырып, еңбек өнімділігі 2025 жылға қарай Қазақстан Республикасында 2,4 есе өседі. Ұсынылған сценарийлік 2030 жылға дейінгі ауылшаруашылық өнімдері өндірісін болжау (инерциялық және ресурстық) ресурстардың қол жетімділік деңгейлерін, инновациялық даму мүмкіндіктерін, экспорттық әлеуетті және т.б. ескеретін ресурстардың әлеуетіне, сыртқы ортадағы өзгерістерге байланысты оны дамыту нұсқаларын бағалауға мүмкіндік береді. отандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту. Ауылшаруашылық өнімдерін өндіру мен қайта өңдеу кезінде мемлекеттік қолдау шараларын жетілдіру бойынша (экономикалық модельдер және субсидиялардың тиімділігін бағалау) әзірленген ұсыныстар ҚР АӨК-нің басым секторларын дамытуға, тиімді пайдалануға, инвестицияланған ресурстардың қайтарымына және ауыл-шаруашылық тауар өндірушілерінің пайдасын максималды арттыруға мемлекеттік қолдаудың әсер ету деңгейін арттырады.

Әзірленген «Қазақстан Республикасының азаматы шаруа немесе фермер қожалығын, Қазақстан Республикасының мемлекеттік емес заңды тұлғасын және оның еншілес серіктестіктерін жүргізу үшін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерінің шектеулі (шекті) мөлшерін анықтау әдістемесі» ҚР АШМ қабылдады және ҚР Премьер-Министрінің орынбасары орынбасарының бұйрығымен бекітілген, ҚР АШМ министрі У.Шүкеев 22 тамыз 2018 ж. аймақтық-салалық кластерлерді қалыптастыру бойынша ғылыми әзірлемелердің нәтижелерін Жамбыл, Түркістан облыстарының ауыл шаруашылығы басқармасы, сондай-ақ Ақтөбе облысының «Актеп» ЖШС, Түркістан облысының «Ынтымақ-2019» ӘКК пайдаланды, бұл іске асыру актілерімен расталады. 2018-2020 жылдарға арналған зерттеу нәтижелері негізінде. 20 оқыту семинарлары, тренингтер, дөңгелек үстелдер өткізілді, соның ішінде. Ауылшаруашылық тауар өндірушілеріне арналған 10 онлайн кеңес, жарияланған 190 ғылыми мақала, соның ішінде Scopus мәліметтер базасында - 9, 29 - РИНЦ, ҒжБК - 56, халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларға қатысты (Ресей Федерациясы, Беларусь Республикасы, Қырғыз Республикасы, Өзбекстан, Украина, Армения, Қытай).